چالشهای معدنکاری و محیط زیست و توسعه پایدار با نگاهی به مفاهیم اقتصاد و بهره وری سبز

 به بهانه روز جهانی محیط زیست:

چالشهای معدنکاری و محیط زیست و توسعه پایدار  

با نگاهی به مفاهیم اقتصاد و بهره وری سبز

مجید وفایی فرد

مدیر مرکز تحقیقات فرآوری مواد معدنی ایران

 یکی از مهمترین و اساسی ترین پایه های اقتصاد هر کشور را منابع معدنی آن کشور تشکیل میدهند. نقش معادن دررشد اقتصادی بسیار جدی و راهبردی است و بهره برداری از معادن کشور یک ضرورت انکارناپذیر در توسعه اقتصادی محسوب می شود. از طرف دیگر با توجه به اینکه صنعت معدن جزء صنایع اصلی کشورمان به شمار می رود و افراد زیادی در این صنعت مشغول به فعالیت می باشند میتوان اذعان داشت صنعت معدن در هر کشور تاثیر بسزایی بر رفاه اجتماعی در آن کشور دارد. همچنین بروز مشکلات زیست محیطی از طریق این صنعت بر کسی پوشیده نیست. بنابراین برای ایجاد تعادل در این سه بخش یعنی رشد اقتصادی، رفاه اجتماعی و کاهش نابسامانی های زیست محیطی ملزم به ورود توسعه پایدار به این صنعت می باشیم.

معادن برای ادامه فعالیت خود با چالش های اساسی در حوزه های مختلف مانند محیط زیست، مصرف انرژی، ایمنی و بهداشت رو برو هستند. در بخش استخراج با تخریب زمینها، محیط زیست و مهمتر از همه نابودی منابع تجدید نشدنی (اتمام منابع طبیعی) و در بخش فرآوری، بحث پساب های سمی حاصل از فرآیند تغلیظ کارخانه های فرآوری و اثرات مخرب زیست محیطی  در کنار میزان مصرف آب مهمترین چالشهای این حوزه می باشد.

 با توجه به روند رشد مفاهیم توسعه پایدار می توان به جرأت گفت که بدون توجه به جنبه های توسعه پایدار فعالیت های معدنی در آینده مختل خواهد شد و بهتر است معادن و شرکت های معدنی هر چه سریعتر با بررسی مدل ها و الگوهای توسعه پایدار به سمت آن گرایش پیدا کنند.

توسعه پايدار مفهوم جديدي است كه به دليل نگرانی هاي بشر در خصوص كمبودمنابع طبيعي، رشد سريع جمعيت و تخريب شديد محيط زيست در كميسيون جهاني محيط زيست براتلند در سال 1987 معرفي شد و در سال 1992 در"كنفرانس ريو" مورد پذيرش كليه كشورهاي جهان قرار گرفت. هدف توسعه پايدار ارتقاء بهره وري وعملكرد زیست محيطی در راستاي بهبود توسعه اجتماعی-اقتصادي است که هدف ريشه كني فقر، توزيع عادلانه ثروت و رفاه براي نسل كنوني می باشد ضمن اينكه انصاف را رعايت نموده و منابع و محيط زيستي كه منشاء اين رفاه وثروت شده اند را براي نسل هاي بعد نيز حفظ نمود. بر اساس گزارش براتلند توسعه پايدار عبارت است از برآورده نمودن نيازهاي نسل كنوني بدون از بين بردن ظرفيت آن براي برآورده نمودن نيازهاي نسلهاي بعدي می باشد.

اولین بار بحث توسعه پایدار منابع و ذخایر معدنی سال 1992 و در همایش زمین ریودژانیرو مطرح شد.در این همایش که نمایندگان 172 کشور جهان و 2400سازمان غیر دولتی حضور داشتند، سندی در 27 اصل تھیه و امضا شد که نشانگر اهمیت مبحث توسعه پایدار بود. در این سند به لزوم حفاظت از منابع و ذخایر معدنی و توسعه پایدار در این حوزه اشاره شد.می توان سال های1990 تا 1999 را سال ھای کشمکش معدنکاری و توسعه پایدار قلمداد کرد. در سال 1999 با اجرای ICMM (International Council of mining and Metals)  مبحث توسعه پایدار وارد فاز جدیدی در معدنکاری شد و به دنبال آن در سال 2001 شورای بین المللی معدنکاری و فلزات طرح معدنکاری جهانی تشکیل شد و انتشار گزارش معدنکاری، مواد معدنی و توسعه پایدار در سال 2002 کلیدی ترین رخداد در مورد توسعه پایدار در معدنکاری به حساب می آید.از آن زمان به بعد محققان زیادی در این زمینه تحقیقات جامعی انجام داده اند و دولت های زیادی وارد تدوین قوانینی در راستای توسعه پایدار در معدنکاری شده اند. در ایران نیز در دو دهه اخیر محققان و اساتید دانشگاه وارد مباحث توسعه پایدار در معادن شده اند اما از نگاه حکمرانی اقدام شاخصی جهت تدوین استراتژی نیل به اهداف توسعه پایدار انجام نشده است.

 

اقتصاد سبز در واقع ابزارها، تكنيك ها وتكنولوژ يهاي مناسب مدیریت بهر ه وري و زیست محيطی را به كار می گيرد تا اثرات سوء زیست محيطی فعاليت هاي سازمان، كالاها وخدمات را كاهش دهد.

 بهر ه وري سبز می تواند مواردي همچون تضمين سودبخشی، ارتقاء كيفيت زندگی و كاهش اثرات منفی زیست محيطی وکاهش هزینه تولید. کاهش هزینه دفع ضایعات. بهبود نگرش بازار.کاهش هزینه های بهداشت و درمان کارکنان  وزندگی با کیفیت بالاتر را بدنبال داشته باشد و همچنين كالاها و خدمات سازگار با محيط زیست توليد نماید.

این مفاهیم در بخش معدن و صنایع معدنی اهمیت نگاه ویژه به راهبردهایی چون:

• بازفراوری پسماندها و باطله ها،
• ممیزی و کاهش مصرف آب در فرایندها،
• حذف و استحصال عناصر مضر و خطرناک زیست محیطی از باطله ها بانگاه ارزش آفرینی در استحصال آنها ،
• عارضه یابی ،استاندارد و بهینه سازی خطوط تولید با هدف افزایش بهره وری و کاهش مصرف انرژی

 را در معادن و صنایع معدنی کشور بیش از پیش جلوه گر می سازد.

 

مرکز تحقیقات فرآوری مواد معدنی ایران با تجربه نزدیک به 15 سال در انجام خدمات تخصصی  آنالیز مواد معدنی  و تحقیقات فراوری در مقیاس آزمایشگاهی، پایلوت و توسعه فن آوری و ... با تجهیزات منحصر بفرد در کشور علاوه بر خدمات و فعالیتهای تحقیقاتی انجام شده تاکنون  بستر مناسبی جهت هدف گذاری و انجام فعالیتهای توسعه ای و تحقیقاتی  در راستای اقتصاد و بهره وری سبز و توسعه پایدار  در معادن و صنایع معدنی میباشد که در راستای هرکدام از راهبردهای فوق الاشاره پروژه ها و طرحهایی را تعریف و یا در دست اجرا دارد که در بخش دوم بدان اشاره می شود.